De ambitie van de gemeente Ameland is groot. De gemeenteraad wil namelijk 15 jaar eerder dan de rest van Nederland klaar zijn met de CO2-reductie van 95% ten opzichte van 1990. “We moeten dan wel weten waar we staan, al is dat voor 1990 nog best lastig.” Aan het woord is Erwin de Boer, adviseur energietransitie voor de gemeente Ameland. “Tot 2017 kunnen we de cijfers behoorlijk goed herleiden”, geeft hij aan. “We weten namelijk precies wat er binnenkomt via de wadkabel én wat eruit gaat. Dat is het voordeel van een eiland.” Door gebruik te maken van de API van het Nationaal Energie Dashboard weet Ameland zo, met behulp van een energie-expert, waar winst te behalen is in de verduurzaming.

Door gerichte analyses te doen op het piekverbruik van het eiland in combinatie met de data van ned.nl weet Ameland op welke momenten “de pijnpunten” zitten en kennen ze het effect van mogelijke scenario’s, zoals bijvoorbeeld het overal plaatsen van een warmtepomp. Door de data heeft de gemeente Ameland nu maandelijks of uurlijks inzicht in de impact van de maatregelen die genomen worden. Bij teruglevering heeft het eiland namelijk een negatieve CO2-balans. Juist bij het piekverbruik is er sprake van CO2-uitstoot van gas en de elektriciteitsmix. “Als we de pieken in het verbruik weg kunnen werken zijn we al een heel eind op weg”, aldus Erwin.

Het praktische van een eiland is dat je precies weet wat erop gaat aan energie en wat je terugstuurt. We hebben één meter en dat is het.

Erwin de Boer

Forse reductie bij de industrie

De industrie op Ameland beperkt zich tot het NAM-platform aan de oostzijde van het eiland. Sinds ongeveer 1 jaar is het platform geelektricificeerd. En dat is zichtbaar in het stroomverbruik. “Met 7 megawatt is deze industrie een behoorlijke slurper op het totaalverbruik van het eiland. Toch is de CO2-winst enorm. In het verleden ging er zo’n 100.000 m3 ruw gas per dag doorheen. De energievraag is sterk gereduceerd, doordat ze nu efficiëntere motoren gebruiken”, licht De Boer toe. Het NAM-platform produceert 1 miljoen kuub aardgas per dag. Om te kunnen draaien gebruikten ze voorheen 10% van hun eigen productie. Door de elektrificatie is de energievraag gehalveerd. Een mooie winst in de verduurzaming. 

Festivals, gasten en de badkuip

Ameland kent ongeveer 3.700 inwoners, verspreid over 4 dorpen. Deze populatie verzesvoudigt ruimschoots in de zomer als alle 24.000 bedden gevuld zijn. “De badkuip in het verbruik, die normaal is in de zomer,  is daardoor bij ons minder diep. Het verbruik is dan door de vele gasten juist hoger. Al geldt ditzelfde voor de opwek, want dan schijnt de zon. Doordat we veel opgewekte stroom op het eiland kunnen houden belasten we het net minder”, vertelt Erwin. Met gedragsverandering bij de inwoners probeert Ameland ervoor te zorgen dat opgewekte stroom zoveel mogelijk direct geconsumeerd wordt. Een leuk voorbeeld bij die gedragsverandering is de gratis warmtescan die 2 jaar geleden van alle woningen is gemaakt. Dit kon dankzij de hulp van vrijwilligers. Per adres kregen bewoners een rapport met warmtebeeldfoto’s. Warmtelekken werden zo opgespoord en een boekje met tips en tricks over isoleren zorgde voor meer bewustwording. De besparing op de energierekening bleek hiermee een instrument om de piek in de gasvraag, en daarmee de CO2-uitstoot, aan te pakken. 

Een tweede zonnepark

Binnenkort start de bouw van een tweede zonnepark. Het park is kleinschalig, want het is de bedoeling de opgewekte stroom op het eiland te houden. De Boer: “Als we klaar zijn met het park gaan we kijken hoe we er zo goed mogelijk een batterij aan kunnen koppelen. Dit is ook om te zorgen dat het park geen verhogende werking op de netcongestie heeft. We hebben daar nu al behoorlijk last van, omdat we aan het einde van de kabel zitten. Als wij op een andere manier die congestie terug kunnen brengen, door slimmer om te gaan met de energie die op dat moment voorhanden is, dan gaan we dat zeker doen.”  De gemeente Ameland kijkt ook naar de opslag bij het nieuwe zonnepark. “We kijken dan vooral naar opslag. We bouwen een energierotonde met gelijkstroom voor aangeslotenen. Zo kunnen we overdag die grote accu’s laden en gaan we voorzien in een laadplein. Verder kijken we naar mobiele accu’s. Deze laden we overdag en verplaatsen we in de avond naar een plaats waar stroom nodig is, zoals een festival. Zo’n oplossing werkt congestieverlagend en zorgt dat er geen dieselgeneratoren meer hoeven te draaien op zo’n evenement. Van die generatoren willen we af.”   

Beschermd dorpsgezicht

Het is niet voor iedereen op Ameland mogelijk om zonnepanelen te plaatsen. Erwin verklaart dit nader: “Voor 3 van de 4 dorpen is een deel van het dorpsgezicht beschermd. We hebben daardoor te maken met diverse regels. Voor monumenten komen hier nog strengere regels bovenop. Bewoners van zo’n monument hebben bijna geen mogelijkheid om panelen te plaatsen.” Het zonnepark wordt daarom ontwikkeld met de Amelander Energiecoöperatie. Een deel van de opgewekte energie wordt daarmee beschikbaar gemaakt voor degenen die geen panelen kunnen plaatsen. Alle energie wordt onderling “verrekend”, waardoor iedereen een gelijke bijdrage kan doen aan de verduurzaming. “Het praktische van een eiland is dat je precies weet wat erop gaat aan energie en wat je terugstuurt. We hebben één meter en dat is het. Dat maakt onze energiestromen praktisch heel goed meetbaar. En daardoor ook enigszins maakbaar”, besluit Erwin.
 

In zijn zoektocht naar gegevens over de zonkracht kwam Eric Meijer, een energiebewuste consument uit Groningen, bij het Nationaal Energie Dashboard uit. Via de API haalt hij gegevens over de zonne-opwek naar zijn open source software. Met deze software bouwde hij vervolgens een eigen dashboard. Als eigenaar van een softwarebedrijf voor industriële installaties heeft hij de kennis hiervoor in huis. Het diverse pallet aan informatie op zijn dashboard laat zien hoe het energieverbruik van het huishouden van hem en zijn vrouw eruitziet. “Ik wilde weten wanneer mijn zonnepanelen het meest effectief zijn in de de nabije toekomst.”

“Ik bekijk een dag vooruit in welk uur ik bijvoorbeeld mijn thuisbatterij het beste kan laden. De energieprijzen haal ik uit een andere bron. Deze prijsdata combineer ik vervolgens met de data van ned.nl”, vertelt Eric. De thuisbatterij gebruikt hij voor de stroomvoorziening van zijn huis en zijn kantoor, dat aan huis is. “Elke dag om 3 uur lees ik via de api de data voor de volgende dag in. Dan weet ik wanneer het tarief het hoogste is. Daar kan ik vervolgens op gaan sturen. Dit wordt pas echt interessant in de wintermaanden”, vertelt Eric. “Ik zit nu in de tweede maand van mijn dynamische contract. Door de inzichten die ik heb kan ik zorgen dat mijn warmtepomp op het juist moment op meer vermogen gaat draaien of juist stroom uit de thuisbatterij gaat trekken”, verheldert hij. Ook weet hij nu goed wanneer hij met zijn eigen productie zijn auto’s of thuisbatterij kan laden.

Ik wil graag zuinig zijn met energie, zoveel mogelijk mijn eigen opwek verbruiken en op die manier mijn steentje bijdragen aan een duurzamere toekomst.

Eric Meijer

Combineren van data 

Eric wil zijn eigen data op termijn meer gaan combineren met de data van het Nationaal Energie Dashboard. Dit is om de betrouwbaarheid verder te vergroten. Als voorbeeld haalt hij aan dat een deel van zijn panelen op een lager dak ligt. Hierdoor is de gemiddelde opbrengst in het najaar lager.  “Op dit moment volg ik de data alleen realtime. En zie ik dat mijn en jullie data goed bij elkaar aansluiten”. Of het financieel uit kan weet Eric niet, maar dat is ook niet de belangrijkste reden voor hem. “Ik wil mijn bijdrage leveren aan de energietranisitie en bijkomend voordeel is dat mijn maandlasten naar beneden zijn gegaan. Ik ben bewust duurzamer bezig”, vertelt hij.  Het dashboard bouwde hij om zijn energieverbruik voor zichzelf inzichtelijk te maken. Het is voor hem interessant om te zien aan welke knoppen hij kan draaien rondom zijn energie. “Ik meet bijvoorbeeld onze koelkast en wasmachine door. Dit doe ik om zoveel mogelijk te weten wat ik nog kan doen. Zo heb ik pas nog een andere oplader voor mijn auto’s gekocht om het laden beter te kunnen besturen. Dit besturen doe ik via mijn zonnepanelen of thuisbatterij. Een ander voorbeeld is dat ik begin met het vullen van het buffervat als ik zie dat de zonne-energie begint aan te trekken,”

Bewust met energie

Dat energie en energiemanagement de interesse hebben van Eric, mag duidelijk zijn. “Vroeger werkt ik al met warmtekrachtkoppelingen. Nu ik erover nadenk ben ik eigenlijk altijd al met energie bezig geweest. Dat verklaart het misschien wel.” In hun vrijstaande woning zijn inmiddels de nodige maatregelen getroffen. Zo bezitten Eric en zijn vrouw één volledige elektrische auto en één hybride voertuig. Naast de wandverwarming heeft de woning zonnepanelen, een zonneboiler en een warmtepomp. Hij voegt tenslotte toe: “Sinds de kinderen de deur uit zijn is ons energieverbruik verder gedaald. Het is een spel voor mij. Ik wil graag zuinig zijn met energie, zoveel mogelijk mijn eigen opwek verbruiken en op die manier mijn steentje bijdragen aan een duurzamere toekomst.”

Ontstaan in 2018 vanuit de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) werkt Ocean Grazer op innovatieve wijze aan het genereren van energie met behulp van waterkracht. Aanvankelijk lag de focus van het Groningse bedrijf op golfenergie: een technologie waarbij energie uit de deining van de zee gebruikt werd. Omdat de focus op opslag lijkt te voorzien in een grotere behoefte en meer potentieel heeft, werkt het bedrijf nu aan een oplossing met waterkracht. “We slaan, zoals in de bergen, met behulp van waterkracht energie op, maar dan in de bodem.” Aan het woord is Egbert Luning, business analist bij Ocean Grazer. Hij vertelt verder: “de innovatie zit in het feit dat er geen gigantische stuwmeren nodig zijn. We maken waterkrachtopslag als het ware kleiner en toegankelijk op plaatsen zonder bergen.” De data van het Nationale Energie Dashboard wordt door Egbert gebruikt om de CO2-impact van de innovatie, of beter gezegd het ontbreken daarvan, door te rekenen. 
 

Voor opslag op basis van waterkracht is hoogte nodig; doordat de technologie de bodem ingaat creërt Ocean Grazer zelf dit hoogteverschil. Energie wordt opgeslagen door eerst een ballon te vullen met water en deze vervolgens langs een turbine leeg te laten lopen. Deze ballon, gemaakt van een flexibel materiaal, ligt bijvoorbeeld op de bodem van een meer, maar zou ook prima aan wal kunnen liggen. Wanneer de ballon wordt leeggelaten valt het water, in een diepe buis. En hoe dieper geboord wordt, hoe meer energie opgeslagen kan worden. “De mechanische techniek, op basis van waterkracht, is redelijk uitontwikkeld en heeft zich al bewezen. Door ons concept te koppelen aan een wind- of zonnepark kunnen we de ballon volpompen op gunstige momenten”, licht Egbert toe.

De data van ned.nl helpt ons om beter inzichtelijk te maken wat de waarde is van ons soort energieopslag.

Egbert Luning

Schone technologie

De technologie die gebruikt wordt heeft een duurzaam karakter. Egbert: “Het omhoog pompen van het water kost natuurlijk elektriciteit. Maar doordat we dit doen op de momenten dat er volop aanbod van schone energie is, kunnen we op grijze momenten groene energie opwekken. En voorkomen we op sommige momenten zelfs afschakeling van duurzame bronnen doordat wij die energie gebruiken.” Daarnaast zijn er weinig andere materialen dan beton nodig voor de bouw van zo’n mini-centrale. Hierdoor zijn er weinig beperkingen; er is alleen af en toe onderhoud nodig. Voordeel van deze technologie is dat er geen capaciteitsverlies is, zoals bij batterijen. Ander voordeel is dat er weinig ruimte bovengronds nodig is. Daar bevindt zich alleen een klein station waar lucht in- en uitgaat met minimaal geluid. “Aan de hand van simulaties denken wij, rekening houdend met de CO2-uitstoot van de bouwmaterialen, in zo’n 4 tot 5 jaar CO2-vrij te kunnen functioneren. De LCOS (levelized cost of storage, red.) komt uit onder die van electrochemisce batterijen als Li-ion”, vertelt Egbert. 

Opslaan waar de opwek is

Naar verwachting wordt halverwege 2025 gestart met de bouw van de eerste ‘mini-waterkrachtcentrale’, die ongeveer een jaar zal duren. Voor de uitwerking van de business case is de data van het Nationaal Energie Dashboard gebruikt. De CO2-footprint van een opgewekte kilowattuur is hierbij leidend. Het gaat Ocean Grazer overigens niet alleen om de economische waarde, ook de CO2-besparing is belangrijk. “Het is onze ambitie om op plekken waar hernieuwbare energie wordt opgewekt een opslag te hebben. Ons concept is een manier om met weinig bijeffecten energie op te slaan. We zien ook dat de combinatie met een elektrolyzer goed zou kunnen werken. Hoe fijn is het dat als je meer groene waterstof wil opwekken je een opslag in de buurt hebt?”, aldus Egbert. 

Kwaliteitsstempel

Om zaken door te rekenen gebruikte Ocean Grazer lange tijd de data van ENSO-E en ENSO-G. Met de kwaliteitsstempel van Gasunie en TenneT op de data van het Nationaal Energie Dashboard vindt Egbert het logischer nu deze data te gebruiken. “De data van ned.nl helpt ons om beter inzichtelijk te maken wat de waarde is van ons soort energieopslag. En op welke manier wij kunnen bijdragen aan het versnellen van de energietransiatie. We willen positieve bijeffecten creëren, niet alleen maar geld verdienen. Onze oplossing verlaagt de CO2-uitstoot van de energieproductie en het helpt afschakelen voorkomen. De data van ned.nl helpt ons bij ons verhaal”, besluit Egbert.
 

Energie zichtbaar maken door het verzamelen van data zodat consumenten en organisaties kunnen werken aan en innoveren in hun energieverbruik. Dat is in het kort waar Aurum voor staat. Gestart in 2011 in de consumentenhoek met een energiedisplay, levert het bedrijf nu ook nuttige energietools aan bedrijven. “Met onze tools wordt in één oogopslag energieverbruik inzichtelijk. Consumenten krijgen bijvoorbeeld met de EnergyFlip app live inzicht in hun energieverbruik.” Aan het woord is Jan-Jelle de Meijer, product owner van zowel EnergyFlip als EnergyGrip. “Dit laatste product is er voor de zakelijke markt, maar ook voor woningcoöperaties en gemeentes. Met onze data management software monitoren zij het energieverbruik op regionaal, postcode- en gebouwenniveau.” Voor het inzichtelijk maken van de CO₂-uitstoot die bij dat energieverbruik hoort, maakt Aurum gebruik van de data van het Nationaal Energie Dashboard.

De kern van het bedrijf Aurum is energiedata. Voor de metingen werd in eerste instantie gewerkt met sensoren, nu biedt de slimme meter hiervoor uitkomst. Jan-Jelle: “als mensen live zien wat er gebeurt in hun woning, dan zijn ze sneller geneigd ander gedrag aan te nemen. Met onze tools kunnen procenten bespaard worden op de jaarrekening.” De kracht van Aurum is dat gebruikers direct inzicht hebben in hun data. De data wordt verzameld voor vastgoedbeheerders, leveranciers van zonnepanelen en voor de warmtemarkt. De verzamelde data is vervolgens eenvoudig beschikbaar via een eigen portaal of app.

Met onze tools wordt in één oogopslag energieverbruik inzichtelijk.

Jan-Jelle de Meijer 

Makkelijk een beeld van de CO₂-emissie 

“We halen jullie CO₂-data tot op kwartierniveau binnen in ons systeem. Dit doen we vooral voor organisaties, zodat zij makkelijk (én ook letterlijk, via grafieken) een beeld krijgen van de emissie van CO₂”, vertelt hij. Bij consumenten zie je dat alertheid op energieverbruik vooral gaat over verspilling voorkomen en geld besparen. Bedrijven passen de inzichten uit de data anders toe. Jan-Jelle licht toe: “De overheid vereist dat grote bedrijven hun CO₂-uitstoot rapporteren. Zodra dat bekend is, is het mogelijk te sturen op maatregelen die genomen moeten worden om die CO₂ naar beneden te brengen. Wij noemen dit informed decisions.” Voor consumenten biedt Aurum dit inzicht nog niet aan. ”De reden hiervoor is dat consumenten toch minder een beeld hebben bij wat een kilogram CO₂ inhoudt.”

Zekerheid via de data

“In de zakelijke markt bieden we zekerheid via data. Zo weet een coöperatie aan de hand van onze metingen bijvoorbeeld direct of energiebesparende maatregelen effect hebben”. Ook kan Aurum zorgen voor een integratie met home management systemen. Immers, steeds meer zaken worden aangestuurd op afstand en op basis van de marktprijs op- of afgeschaald. Jan-Jelle heeft het dan bijvoorbeeld over warmtepompen of zonnepanelen. De data van het Nationaal Energie Dashboard wordt door Aurum met vertrouwen toegevoegd aan hun data via de app en de webportal. “We gaan ervan uit dat de data goed berekend en ingeschat wordt, voor zover het niet over historie gaat. De data van ned.nl hebben onze stempel van goedkeuring gekregen, omdat TenneT en Gasunie erachter zitten. Dat zijn betrouwbare partijen waar je niet aan hoeft te twijfelen”, sluit Jan-Jelle af.